ปัญหาสีผิวไม่สม่ำเสมอ ไม่ว่าจะเป็นฝ้า กระ จุดด่างดำ ที่ถึงแม้จะไม่ได้ส่งผลต่อสุขภาพมากนักแต่ก็ทำให้หลายคนหมดความมั่นใจได้ เพราะบริเวณที่เกิดขึ้นมักเป็นจุดที่สามารถสังเกตได้ง่าย ทั้งบริเวณใบหน้า โหนกแก้ม และบริเวณอื่นๆ ซึ่งเกิดขึ้นได้กับคนทุกเพศทุกวัย และปัญหาผิวทั้งหมดนี้ก็พบได้บ่อยมาก ดังนั้นอยากให้ผิวกลับมาเนียนใส มาดูกันว่าฝ้า กระ จุดด่างดำ มีความเหมือนและแตกต่างแค่ไหน พร้อมแนะนำวิธีการรักษาเพื่อป้องกันไม่ให้กลับมาเป็นซ้ำ
ฝ้า(Melasma)
เป็นความผิดปกติของการสร้างเม็ดสีชนิดหนึ่ง ทำให้มีลักษณะเป็นปื้นหรือจุดสีน้ำตาลบริเวณผิวหนัง โดยเฉพาะบริเวณใบหน้า โดยฝ้ามี 3 ชนิด ดังนี้
- ฝ้าแบบตื้น(Epidermal type) อยู่ในระดับผิวหนังกำพร้าหรือหนังชั้นนอก จะมีลักษณะเป็นสีน้ำตาล มักเห็นขอบเขตชัดเจน เกิดได้ง่าย
- ฝ้าแบบลึก(Dermal type) จะอยู่ในระดับที่ลึกกว่าหนังกำพร้า ให้สีที่เป็นน้ำตาลอมฟ้าหรืออมม่วง ขอบเขตของ ฝ้ามักไม่ชัดเจน
- ฝ้าชนิดผสม(Mixed type) เป็นชนิดที่พบได้มาก เกิดทั้งในระดับชั้นหนังกำพร้าและหนังแท้รวมกัน โดยตรงกลางมักมีสีเข้มแสดงถึงฝ้าในชั้นหนังแท้ ส่วนขอบมักมีสีจางกว่าแสดงถึงฝ้าในหนังกำพร้า
ปัจจัยกระตุ้น ได้แก่ กรรมพันธุ์, การโดนแดด, ความไวต่อฮอร์โมน, การตั้งครรภ์ และบางกรณีอาจเกิดจากยาบางชนิด
กระ(Freckles)
คือจุดสีดำหรือสีน้ำตาลที่มีขอบเขตชัดเจน ขนาดเล็ก มีทั้งแบบตุ่มนูนและเรียบ สาเหตุการเกิดกระคล้ายคลึงกับฝ้า คือ การทำงานของเซลล์เม็ดสีผิดปกติ พบมากในบริเวณใบหน้า มือ หลังแขน โดยกระจะมีด้วยกัน 4 ชนิด ดังนี้
- กระตื้น มีลักษณะเป็นจุดสีน้ำตาลเข้มมักเกิดจุดหลายขนาดเล็กๆ เห็นขอบเขตชัดเจน โดยเกิดขึ้นที่ผิวด้านนอกสามารถรักษาหายได้ง่าย
- กระลึก มีลักษณะเป็นจุดสีน้ำตาลอ่อนจางๆ จนไปถึงเทาหรือม่วง เห็นขอบไม่ชัด เนื่องจากเกิดขึ้นในชั้นผิวแท้จึงเห็นไม่ชัดเจนและใช้ระยะเวลารักษานานกว่ากระตื้น
- กระเนื้อ มีลักษณะเป็นเม็ดสีน้ำตาลเข้ม เป็นตุ่มนูนขึ้นหรือติ่งเล็กๆ มักเกิดเป็นเม็ดขนาดเล็กก่อนและค่อยๆ ขยายใหญ่ขึ้น เป็นกระที่จะต้องใช้หัตถการเลเซอร์ในการแก้ไขเท่านั้น และมีโอกาสกลับมาเป็นอีกครั้งได้
- กระแดด มีลักษณะเป็นจุดดวงสีน้ำตาล เกิดขึ้นจากแสงแดด ซึ่งไม่ก่อให้เกิดอันตราย แต่ถ้ามีภาวะที่มีกระแดดเกิดขึ้นใหม่ปริมาณมากแบบกะทันหันหรือเป็นกระเนื้อที่มีสีคล้ำมาก จะแยกยากกับมะเร็งผิวหนัง ควรที่จะต้องเข้าปรึกษาแพทย์ผิวหนังโดยเฉพาะ ปัจจัยกระตุ้น ได้แก่ กรรมพันธุ์, การโดนแดด
จุดด่างดำ(Dark Spot)
รอยดำที่เกิดจากการอักเสบของผิว มักเกิดขึ้นจากการไปแกะสิวที่อักเสบทำให้ผิวอักเสบไปด้วย ซึ่งผิวบริเวณที่อักเสบจะเป็นสีน้ำตาลเข้มถึงดำ นอกจากนี้ตัวกระตุ้นที่สำคัญคือแสงแดดที่ทำให้รอยดำนั้นเด่นชัดขึ้น
กลไกหลักของการสร้างเม็ดสีผิว
- การส่งสัญญาณการผลิต – ปัจจัยทำร้ายผิวต่าง ๆ อาทิ รังสียูวี มลภาวะ รวมไปถึงการเกิดสิว เป็นตัวการสำคัญที่ทำให้เกิดปฏิกิริยาการอักเสบที่เซลล์ผิวชั้นบน จึงมีการส่งสัญญาณไปยังเมลาโนไซท์ ซึ่งเป็นเซลล์ในผิวชั้นอิพิเดอร์มิส ให้ผลิตเมลานินขึ้นเพื่อช่วยปกป้องผิวจากรังสี UV
- การผลิตเมลานิน – เซลล์เมลาโนไซท์เมื่อได้รับสัญญาณมาแล้ว ก็จะมีการกระตุ้นให้เกิดการผลิตเม็ดสีเมลานิน ผ่านการทำงานของเอนไซม์สำคัญที่ชื่อว่า ไทโรซิเนส
- การขนส่งเมลานิน – เมลานินจะถูกลำเลียงไปยังเซลล์ผิวชั้นบนผ่านแคปซูลที่ชื่อว่าเมลาโนโซม
- การผลัดเซลล์ผิว – ด้วยกลไกปกติของผิวเราจะมีการกำจัดเอาเซลล์ผิวที่ตายแล้ว รวมทั้งจุดด่างดำต่าง ๆ ให้หลุดลอกออกไปโดยรอบ
กลไกการสร้างเม็ดสีผิว
วิธีการรักษาฝ้า กระ จุดด่างดำ หลายวิธี ดังนี้
1.หลีกเลี่ยงปัจจัยกระตุ้นและการอักเสบ
- หลีกเลี่ยงแสงยูวีด้วยการทาครีมกันแดด โดยการทาครีมกันแดดต้องทาในปริมาณที่มากเพียงพอต่อการ ป้องกันแสงแดด โดยต้องทาอย่างน้อยเท่ากับ 2 มิลลิกรัมต่อตารางเซนติเมตร หรือประมาณ 1 ข้อนิ้วชี้สำหรับทาหน้าและคอ ซึ่งควรทาอย่างน้อย 2 รอบ ถึงจะเพียงพอต่อการปกป้องแสงแดด และ ควรทาครีมกันแดดก่อนออกแดดอย่างน้อย 30 นาที
- ผลิตภัณฑ์ต้านอนุมูลอิสระ ต้านการอักเสบ อาทิ ชาเขียว, ใบบัวบก, คาโมมายล์, วิตามินบี 5
2. ยับยั้งการผลิตเมลานิน ด้วยการยับยั้งเอนไซม์ไทโรซิเนส
- ผลิตภัณฑ์ที่มีส่วนประกอบของ Hydroquinone
- Vitamin A (Retinol, Retinaldehyde, Tretinoin)
- Alpha Arbutin
- Azelaic Acid
- Vitamin C
- Licorice Root Extract
- N-Acetyl Glucosamine
- Thiamidol
3.ยับยั้งการขนส่งเมลานิน
- ผลิตภัณฑ์ที่มีส่วนประกอบของ Niacinamide
- Vitamin A (Retinol, Retinaldehyde, Tretinoin)
4.การผลัดเซลล์ผิว
- ผลิตภัณฑ์ที่มีส่วนประกอบของ Alpha Hydroxy Acids(AHA) อาทิ Glycolic acid, Lactic acid
- Beta Hydroxy Acids(BHA) อาทิ Salicylic acid
- Poly Hydroxy Acids(PHA) อาทิ Lactobionic Acid
- Lipo Hydroxy Acids(LHA) อาทิ Lipo Hydroxy Acids
- Vitamin A (Retinol, Retinaldehyde, Tretinoin)
5.การรักษาด้วยแสง
การรักษาด้วยแสง อาทิ เลเซอร์ IPL (Intense Pulsed Light), Q-switched Nd:YAG laser, Q-switched ruby laser
6.การรักษาด้วยยา
ยารับประทานบางชนิด อาทิ ยา Tranexamic acid ซึ่งจะยับยั้งการผลิตเม็ดสี ผ่านทาง กลไกการยับยั้ง plasminogen/plasmin pathway ซึ่งกระบวนการดังกล่าวเป็นกระบวนการหลักที่เกี่ยวข้องกับ การแข็งตัวของเลือด จากการศึกษาพบว่า ยาสามารถทำาให้ ฝ้าจางลงได้ แต่ฝ้ามักกลับมาเป็นซ้ำหลังหยุดยา
การป้องกันฝ้า กระ จุดด่างดำ มีวิธีดังนี้
- หลีกเลี่ยงการออกแดดจัด และ ใช้ครีมกันแดด ที่เหมาะสมในปริมาณที่เพียงพอ
- รับประทานอาหารที่มีวิตามินซี: วิตามินซีช่วยต่อต้านอนุมูลอิสระ ช่วยลดเลือนฝ้า กระ จุดด่างดำ
- งดสูบบุหรี่: การสูบบุหรี่ทำให้เกิดริ้วรอยก่อนวัย กระตุ้นให้เซลล์สร้างเมลานินทำงานมากขึ้น
- นอนหลับพักผ่อนให้เพียงพอ: การนอนหลับพักผ่อนไม่เพียงพอ ทำให้ร่างกายผลิตคอร์ติซอล ฮอร์โมนที่กระตุ้นให้เซลล์สร้างเมลานินทำงานมากขึ้น
- จัดการความเครียด: ความเครียดกระตุ้นให้ร่างกายผลิตคอร์ติซอล ฮอร์โมนที่กระตุ้นให้เซลล์สร้างเมลานินทำงานมากขึ้น
คำแนะนำ
- ควรปรึกษาแพทย์ผิวหนังเพื่อหาสาเหตุของฝ้า กระ จุดด่างดำ และรับการรักษาที่เหมาะสม การรักษาที่ถูกวิธีอย่างต่อเนื่องและสม่ำเสมอ จะเพิ่มโอกาสประสบความสำเร็จของการรักษาได้
- ยาทาแต่ละชนิดมีผลข้างเคียงได้ การทายาที่ถูกวิธีในปริมาณที่เหมาะสมจึงมีผลต่อการประสบผลสำเร็จในการรักษาและลดผลข้างเคียงที่อาจจะเกิดขึ้นได้ ดังนั้นจึงควรศึกษาวิธีการทายาที่ถูกต้อง ก่อนการใช้ยาแต่ละชนิด กรณีมีคำาถามเรื่องการใช้ยา ควรปรึกษาแพทย์ หรือเภสัชกร
- ควรทาครีมกันแดดทุกวัน
- ควรดูแลสุขภาพ รับประทานอาหารที่มีประโยชน์
- ควรงดสูบบุหรี่
- ควรนอนหลับพักผ่อนให้เพียงพอ
- ควรจัดการความเครียด
เอกสารอ้างอิง
- Ogbechie-Godec OA, Elbuluk N. Melasma: an Up-to-Date Comprehensive Review. Dermatology and Therapy [Internet]. 2017 Jul 19;7(3):305–18. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5574745/
- สวัสดิพงษ์แพทย์หญิงจันทร์จิรา. ฝ้า (Melasma) [Internet]. สุวรรณเมฆนางศุภมาส, editor. สถาบันโรคผิวหนัง กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข ; 2562. Available from: www.inderm.co.th
- KUCUK OS. Current Treatment Approaches for Melasma. Bezmialem Science. 2018 May 31;54–62.
- Brown spots, lentigos and freckles | DermNet [Internet]. dermnetnz.org. Available from: https://dermnetnz.org/topics/brown-spots-and-freckles
- Hatem S, El Hoffy NM, Elezaby RS, Nasr M, Kamel AO, Elkheshen SA. Background and different treatment modalities for melasma: Conventional and nanotechnology-based approaches. Journal of Drug Delivery Science and Technology. 2020 Dec;60:101984.
- Obaid RJ, Mughal EU, Naeem N, Sadiq A, Alsantali RI, Jassas RS, et al. Natural and synthetic flavonoid derivatives as new potential tyrosinase inhibitors: a systematic review. RSC Advances. 2021;11(36):22159–98.