PCOS (Polycystic Ovary Syndrome) หรือ ภาวะถุงน้ำรังไข่หลายใบ เป็นภาวะผิดปกติของฮอร์โมนในร่างกายผู้หญิง ทำให้รังไข่มีถุงน้ำขนาดเล็กจำนวนมาก และมีการผลิตฮอร์โมนเพศชายมากเกินไป ซึ่งส่งผลต่อรอบเดือน การตกไข่ และอาจทำให้มีปัญหาในการตั้งครรภ์ได้ พบได้ประมาณร้อยละ 5 – 10 ของหญิงวัยเจริญพันธุ์ อายุตั้งแต่ 18 ถึง 45 ปี
อาการของ PCOS ที่พบบ่อย
- ภาวะมีบุตรยาก: เนื่องจากไข่ไม่ตกหรือมีการตกไข่ผิดปกติ
- รอบเดือนผิดปกติ: ประจำเดือนมาไม่สม่ำเสมอ มาขาดหาย หรือมามากผิดปกติ
- มีขนดก: ขึ้นขนตามตัวและใบหน้ามากผิดปกติ เช่น บริเวณริมฝีปาก บั้นท้าย หรือหน้าอก
- สิว: เกิดสิวอักเสบเรื้อรัง
- ผมบางหรือศีรษะล้าน: ผมร่วงมากผิดปกติ
- น้ำหนักเกินหรืออ้วน: มักพบร่วมกับภาวะดื้ออินซูลิน
- มีถุงน้ำในรังไข่: พบได้จากการตรวจอัลตร้าซาวด์
สาเหตุของ PCOS
สาเหตุที่แน่ชัดของ PCOS ยังไม่ทราบแน่ชัด แต่เชื่อว่าเกิดจากปัจจัยหลายอย่างร่วมกัน เช่น
- พันธุกรรม: มีประวัติครอบครัวเป็น PCOS
- ฮอร์โมน: ความผิดปกติของฮอร์โมนอินซูลินและฮอร์โมนเพศชาย
- การอักเสบระดับต่ำเรื้อรัง: ร่างกายมีการอักเสบเรื้อรังเล็กน้อย
การวินิจฉัย
ปัจจุบันภาวะ PCOS ใช้เกณฑ์วินิจฉัยตาม International Evidence-based Guideline for the assessment and management of polycystic ovary syndrome 2023 โดยการวินิจฉัยผู้ป่วยว่าเป็น PCOS ต้องมีลักษณะเข้าได้ตามเกณฑ์ 2 ใน 3 ข้อดังต่อไปนี้
- มีลักษณะทางคลินิกของภาวะฮอร์โมนแอนโดรเจนมากกว่าปกติหรือตรวจพบระดับฮอร์โมนแอนโดรเจนในเลือดสูงกว่าปกติ (clinical/biochemical hyperandrogenism)
2. มีความผิดปกติของการตกไข่ (ovulatory dysfunction)
3. การตรวจด้วยคลื่นเสียงความถี่สูงพบลักษณะ Polycystic ovaries หรือระดับฮอร์โมน anti-mullerian hormone (AMH) เพิ่มขึ้น
การรักษา
จะขึ้นอยู่กับอาการและความรุนแรงของโรค โดยแพทย์อาจแนะนำให้
- ปรับเปลี่ยนพฤติกรรม: ควบคุมอาหาร ออกกำลังกาย ลดน้ำหนัก เพื่อควบคุมให้มีน้ำหนักอยู่ในเกณฑ์ปกติ ทำให้ระดับอินซูลินในเลือดลดลง ลดภาวะดื้อต่ออินซูลิน ส่งผลลดระดับของแอนโดนได้ จึงสามารถลดภาวะขนดก ช่วยปรับรอบประจำเดือน เพิ่มโอกาสในการมีบุตร ช่วยลดความเสี่ยงของโรค metabolic syndrome และเพื่อคุณภาพชีวิตที่ดีในระยะยาว
- จัดการความเครียด: ความเครียดอาจส่งผลต่อฮอร์โมนและทำให้อาการ PCOS แย่ลง การฝึกผ่อนคลาย เช่น การทำสมาธิ หรือโยคะ อาจช่วยได้
- ใช้ยา: ยาคุมกำเนิด ยาลดความดันโลหิต ยาลดระดับน้ำตาลในเลือด
- การผ่าตัด: ในกรณีที่รักษาด้วยวิธีอื่นแล้วไม่ได้ผล
- อาหารเสริม:
- วิตามินดี: ช่วยปรับปรุงการทำงานของอินซูลิน ลดการอักเสบ และอาจช่วยลดระดับเทสโทสเตอโรน
- โอเมก้า-3: ช่วยลดการอักเสบ ลดความเสี่ยงของโรคหัวใจ และอาจช่วยปรับปรุงระดับไขมันในเลือด
- อิโนซิทอล: มีส่วนช่วยในการควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด และอาจช่วยกระตุ้นการตกไข่
- โปรไบโอติก: ช่วยปรับสมดุลของแบคทีเรียในลำไส้ ซึ่งอาจส่งผลต่อสุขภาพโดยรวมและการทำงานของฮอร์โมน
เอกสารอ้างอิง
- Teede, H., Tay, C. T., Laven, J. S., Dokras, A., Moran, L. J., Piltonen, T., Costello, M., Boivin, J., Redman, L. M., Boyle, J., Norman, R. J., Mousa, A., & Joham, A. E. (2023). Recommendations from the 2023 international evidence-based guideline for the assessment and management of polycystic ovary syndrome. European Journal of Endocrinology, 189(2), G43–G64. https://doi.org/10.1093/ejendo/lvad096
- Sheehan, M. T. (2004). Polycystic ovarian Syndrome: Diagnosis and management. Clinical Medicine & Research, 2(1), 13–27.
- Kiani, A. K., Donato, K., Dhuli, K., Stuppia, L., & Bertelli, M. (2022). Dietary supplements for polycystic ovary syndrome. Journal of preventive medicine and hygiene, 63(2 Suppl 3), E206–E213. https://doi.org/10.15167/2421-4248/jpmh2022.63.2S3.2762