ด้วยวิถีการดำเนินชีวิตของเราในปัจจุบัน ทั้งการอยู่ในสภาพแวดล้อมที่เต็มไปด้วยมลพิษ ฝุ่น pm2.5 การใช้ดวงตาไปกับจอโทรศัพท์มือถือ การทำงานกับคอมพิวเตอร์นานๆ รวมไปถึงการใช้เครื่องสำอางแล้วทำความสะอาดบริเวณรอบดวงตาได้ไม่ดีพอ เหล่านี้ล้วนเป็นปัจจัยที่ก่อให้เกิดผลเสียกับดวงตาได้โดยไม่รู้ตัว
บ่อยครั้งที่เรามักมีอาการแสบตา ตาล้า ตาพร่ามัว ซึ่งมักเป็นอาการแสดงของภาวะตาแห้ง และถ้าหากเราพยายามที่จะพักสายตาก็แล้ว หยอดน้ำตาเทียมก็แล้ว แต่พบว่าอาการตาแห้งยังไม่หายไป นั่นอาจเป็นเพราะมีสาเหตุอื่นที่คุณนึกไม่ถึง อย่างเช่นต่อมไขมันที่เปลือกตาอุดตัน ทำให้ชั้นน้ำตาไม่คงตัว น้ำตาระเหยง่าย เกิดการระคายเคือง ส่งผลให้เกิดอาการตาแห้ง และมีโอกาสเสี่ยงติดเชื้อที่เปลือกตาได้ ดังนั้นการสังเกตความผิดปกติของดวงตาและรู้เท่าทันจึงเป็นเรื่องสำคัญที่ควรใส่ใจ
ต่อมไขมันที่เปลือกตา คืออะไร?
ต่อมไขมันที่เปลือกตา (Meibomian Gland) คือ ต่อมไขมันชนิดหนึ่งที่อยู่บริเวณเปลือกตา โดยปกติบริเวณเปลือกตาบนจะมีต่อมไขมันนี้อยู่ประมาณ 30 – 40 ต่อม และเปลือกตาล่าง 20 – 30 ต่อม โดยจะมีรูเปิดของต่อมบริเวณขอบตา ซึ่งต่อมนี้มีหน้าที่ผลิตไขมันมาเคลือบที่ผิวดวงตา เป็นชั้นนอกสุดของน้ำตา โดยน้ำตาคนเรามีอยู่ 3 ชั้น คือ
- ชั้นเมือก (Mucous Layer),
- ชั้นน้ำ (Aqueous Layer)
- ชั้นไขมัน (Lipid Layer)
ซึ่งชั้นไขมันนี้ จะช่วยป้องกันการระเหยของน้ำตาและรักษาสมดุล ทำให้ตาของเรามีความชุ่มชื้นอยู่เสมอ ไม่ระคายเคืองตา
ภาวะต่อมไขมันที่เปลือกตาอุดตัน
โดยปกติไขมันที่สร้างจากต่อมไขมันที่เปลือกตาจะมีลักษณะสีเหลืองอ่อนค่อนข้างใส สามารถไหลออกจากต่อมโดยง่าย ถ้าต่อมไขมันที่เปลือกตาทำงานผิดปกติ (Meibomian Gland Dysfunction) ไขมันที่สร้างออกมาจะมีลักษณะขุ่นและเหนียวข้น ทำให้เกิดการอุดตันบริเวณท่อทางออกของต่อมไขมันที่อยู่บริเวณขอบเปลือกตา ร่วมกันกับปัจจัยต่างๆข้างต้น ทั้งฝุ่นควัน สิ่งสกปรก และเครื่องสำอาง จึงยิ่งส่งเสริมให้เกิดการอุดตันมากยิ่งขึ้น ส่งผลให้ไขมันออกจากท่อได้ยากและลดลง ทำให้ชั้นของน้ำตาไม่คงตัว ขาดความเสถียร น้ำตาจะระเหยง่าย จนในที่สุดเกิดเป็นภาวะตาแห้งและส่วนของไขมันที่เหนียวข้นขึ้นนั้นจะแข็งเป็นคราบเกาะแน่นอยู่บริเวณขอบเปลือกตา ทำให้เกิดการระคายเคืองตา รวมทั้งเพิ่มโอกาสการติดเชื้อแบคทีเรีย และการเพิ่มจำนวนไรที่ขนตา เพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดโรคเปลือกตาอักเสบ หรือตากุ้งยิงได้ และหากทิ้งไว้นานโดยไม่ได้รับการรักษา จะทำให้ต่อมไขมันที่เปลือกตาฝ่อและตายไป ไม่สามารถผลิตน้ำมันออกมาได้อีก ส่งผลให้เกิดตาแห้งถาวรและเปลือกตาผิดรูปได้
ปัจจัยที่เพิ่มความเสี่ยงภาวะต่อมไขมันที่เปลือกตาอุดตัน
- อายุ โดยเฉพาะในผู้ที่มีอายุมากกว่า 60 ปี
- การแต่งหน้าบริเวณรอบดวงตา และการเช็ดทำความสะอาดเปลือกตาไม่สะอาดมากพอ
- การใส่คอนแทคเลนส์เป็นประจำ
- การจ้องมองอุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์เป็นระยะเวลานาน
- โรคเกี่ยวกับดวงตา เช่น เยื่อบุตาอักเสบที่เกิดจากภูมิแพ้ ตากุ้งยิง เปลือกตาอักเสบ เป็นต้น หรือผลข้างเคียงจากการใช้ยาที่ทำให้ตาแห้ง เช่น ยารักษาสิว ยาจิตเวช
รักษาตาแห้งจากภาวะต่อมไขมันที่เปลือกตาอุดตัน
- ปรับพฤติกรรมการใช้งานสายตา เช่น พักสายตาเป็นระยะๆตามคำแนะนำใช้งาน 20 นาที พัก 20 วินาที และเตือนตัวเองให้กระพริบตาบ่อยขึ้น
- หยดน้ำตาเทียม เพื่อช่วยเพิ่มความชุ่มชื้นให้ดวงตา
- ทำความสะอาดเปลือกตา และล้างเครื่องสำอางรอบดวงตาออกให้หมดจด
- ดูแลรักษาดวงตาเป็นประจำ (Lid Hygiene) ดังนี้
4.1 ประคบอุ่นบนเปลือกตา (Warm compresses) ช่วยให้ไขมันที่ข้นเหนียว หรือที่อุดตันท่อของต่อมไขมัน มีความเหลวเพิ่มขึ้น และสามารถขับออกมาจากต่อมได้ดีขึ้น โดยสามารถใช้เจลประคบร้อน หรือผ้าขุนหนูชุบน้ำอุ่นในการประคบที่บริเวณเปลือกตาทั้ง 2 ข้าง เป็นเวลา 10-15 นาที อุณหภูมิที่เหมาะสมอยู่ที่ประมาณ 40 องศาเซลเซียส
4.2 การทำความสะอาดเปลือกตา (Lid scrubs) การทำความสะอาดที่เหมาะสมเป็นการช่วยลดการอุดตันของต่อมสร้างน้ำตาและส่งผลให้ภาวะเปลือกตาอักเสบดีขึ้น รวมถึงช่วยชะลอไม่ให้เกิดภาวะตาแห้งมากกว่าเดิม โดยใช้สำลีชุบผลิตภัณฑ์เฉพาะที่ใช้ทำความสะอาดเปลือกตา หรือใช้ยาสระผมสำหรับเด็กอ่อนในอัตราส่วน 1:10เช็ดบริเวณขอบเปลือกตาและโคนขนตาให้สะอาด วันละ 1 – 2 ครั้ง หลังการประคบอุ่น
4.3 การรับประทาน Omega-3 Fatty Acids การเสริมโอเมก้า-3 ที่มักพบได้ใน Fish oil หรือ Flax seeds oil สามารถช่วยให้ต่อมไขมันใต้เปลือกตาผลิตน้ำมันได้ดีขึ้น ลดอาการตาแห้งได้
การดูแลเปลือกตาของเราอย่างถูกวิธี จะส่งผลให้ต่อมไขมันบริเวณเปลือกตาทำงานได้ดี รวมไปถึงช่วยให้ดวงตาของเราทำงานอย่างมีประสิทธิภาพ เราจึงควรหมั่นดูแลสุขภาพตา และเข้ารับการตรวจตากับจักษุแพทย์เป็นประจำ เพื่อจะได้มีดวงตาที่สดใสอยู่คู่กับเราไปอีกนานแสนนาน
เอกสารอ้างอิง
- Care, W. F. (2019, Jun 25). Lid Hygiene, Meibomian Gland Dysfunction and Dry Eyes. Retrieved Apr 23, 2023, from https://wilmingtonfamilyeyecare.com/lid-hygiene-meibomian-gland-dysfunction-and-dry-eyes/#:~:text=Eyelid%20scrubs%20are%20commonly%20recommended,safely%20remove%20debris%2C%20including%20makeup.
- Ophthalmology, A. A. (2023, Mar 6). Meibomian Gland Dysfunction (MGD). Retrieved Apr 24, 2023, from https://eyewiki.aao.org/Meibomian_Gland_Dysfunction_(MGD)#:~:text=Although%20both%20oral%20azithromycin%20and,and%20shorter%20duration%20of%20treatment.
- Prasad Netralaya, E. C. (n.d.). Meibomian Gland Dysfunction: Causes & Treatment. Retrieved Apr 25, 2023, from https://prasadnetralaya.com/meibomian-gland-dysfunction/
- พญ. ธารินี เสงี่ยมพรพาณิชย์ Bangkok Hospital. (ม.ป.ป.). ต่อมไขมันที่เปลือกตาอุดตัน หนึ่งในตัวการโรคตาแห้ง. เรียกใช้เมื่อ 23 เมษายน 2023 จาก https://www.bangkokhospital.com/content/meibomian-gland-dysfunction