Skip to content

Ethambutol เป็นยาปฏิชีวนะที่ยับยั้งการเจริญของเชื้อโดยยับยั้งการสร้างผนังเซลล์ของเชื้อโรคในกลุ่ม mycobacterium โดยเฉพาะ Mycobacterium tuberculosis หรือที่เราทราบกันคือ เชื้อวัณโรค นั่นเอง Ethambutol มักใช้เป็นการรักษาหลักร่วมกับยารักษาวัณโรคอื่นๆ เช่น Isoniazid(H), Rifampicin(R), Pyrazinamide(Z), Streptomycin(S) เป็นต้น

แม้ว่า Ethambutol จะเป็นพระเอกในการรักษาเชื้อวัณโรค ผู้ป่วยที่เป็นวัณโรคแทบทุกคนจะต้องได้รับยาตัวนี้ แต่โชคร้ายที่ผู้ป่วยบางคนอาจได้รับผลข้างเคียงตามมา โดยผลข้างเคียงที่สำคัญคือ อาการตาพร่า ตามัวลงอย่างไม่ทราบสาเหตุ หรือ Ethambutol optic neuropathy(EON) และผลข้างเคียงอื่นๆที่อาจพบได้บ้าง เช่น ผื่นคัน, ปลายประสาทอักเสบ, เกล็ดเลือดต่ำ และ ตับอักเสบ เป็นต้น ในบทความนี้เราจะมาพูดถึงภาวะ Ethambutol optic neuropathy (EON) กันค่ะ

Ethambutol Optic Neuropathy (EON)

Ethambutol Optic Neuropathy (EON) คือ ภาวะประสาทตาผิดปกติจากการใช้ยา ethambutol ผู้ป่วยจะมีอาการตาพร่า ตามัวลง หรือเห็นสีผิดเพี้ยน โดยอ้างอิงจากองค์การอนามัยโลก (WHO) พบว่าใน 1 ปี จะมีผู้ป่วยวัณโรครายใหม่ประมาณ 9.2 ล้านคน ซึ่ง 55% ได้รับยา Ethambutol และจะพบผู้ป่วยที่เป็น EON ประมาณ 1-2% หรือ 100,000 รายต่อปี ภาวะนี้ขึ้นอยู่กับขนาดการให้ยา โดยปกติแล้วขนาดการได้รับยา Ethambutol คือ 15-20 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัวของผู้ป่วย1กิโลกรัม/วัน  พบว่ายิ่งได้รับยาขนาดสูงขึ้นโอกาสที่จะเกิดภาวะ EON จะมีมากขึ้น นอกจากนี้ยังมีปัจจัยอื่นๆอีกที่มีความเสี่ยงต่อการเกิดภาวะ EON เช่น ผู้ที่มีอายุ>65 ปี, เป็นความดันโลหิตสูง และ ผู้ที่เป็นโรคไต เนื่องจากยาขับออกทางไต

ซึ่งกลไกในการเกิดภาวะ EON นี้ยังไม่ทราบอย่างแน่ชัด แต่มีการสัณนิษฐานว่าเกิดจากปฏิกิริยา metal chelating effects ของยาที่ไปจับกับ ทองแดง(copper) และ สังกะสี (zinc) ทำให้ทองแดงและสังกะสีในร่างกายลดลง มีผลยับยั้งปฏิกิริยาต่างๆ เช่น กระบวนการ oxidative phosphorylation ที่เกี่ยวของกับการสร้างพลังงานในไมโตรคอนเดรียเซลล์ หรือ ยับยั้งกระบวนการ lysosomal activation มีการศึกษาในจอประสาทตาของหนูทดลอง พบว่าการขาดซิงค์มีส่วนเกี่ยวข้องกับการสร้าง myelin และ glial cell ในตา ซึ่งน่าจะเป็นทฤษฎีเช่นเดียวกับในมนุษย์ นอกจากนั้นพบว่าการใช้ยา ethambutol เป็นระยะเวลานานอาจทำให้เกิดการขาด vitamin E และ vitamin B1 ซึ่งเกี่ยวข้องกับการทำงานของจอประสาทตาได้

การรักษาภาวะ EON

  • ยังไม่มียาอะไรจำเพาะที่ใช้รักษา EON พบว่า 30-64% อาจมีสายตากลับคืนมาได้บ้าง ในระยะเวลาหลาย ๆ เดือนหลังหยุดยา หากรีบหรืองดยา ethambutol ทันที แต่น้อยมากที่จะกลับคืนเหมือนเดิม ผู้ป่วยที่มีอายุมาก กว่า 60% มีโอกาสดีขึ้นเพียง 20% ถ้าอายุน้อย ดีขึ้นถึง 80%
  • ยาที่ให้กันเนื่องจากสารสังกะสีและทองแดงลดลงในผู้ป่วยภาวะนี้ จึงแนะนำให้สังกะสีหรือทองแดงชดเชย (มีการทดลลองในหนูที่ขาดสังกะสี มีการทำลาย myeln และ glial cell บริเวณ optic nerve)

  • มีหลายท่านพบว่า ผู้ป่วยนี้ มีภาวะขาด Vitamin E และ Vitamin B จึงชดเชยให้ อีกทั้งมีบางรายงานว่าการใช้ cobalamin ช่วยให้สายตาดีขึ้น

วิธีการปฏิบัติตัว

  • หากมีอาการตาพร่า ตามัว มองเห็นสีเพี้ยน รีบไปหาหมอด่วนๆเลยนะคะ อย่าชะล่าใจ
  • ตรวจสอบขนาดยา และ ระยะเวลาในการรับประทานยาให้ถูกต้อง เนื่องจากบางครั้งอาจเกิดข้อผิดพลาดจากโรงพยาบาลที่ให้ยามามากเกินกว่าที่ควรจะได้รับ โดยเฉพาะยา Pyrazinamide และ ยา Ethambutol ที่ตามสูตรการรักษามาตรฐานจะได้รับเพียง 2 เดือนแรกเท่านั้น ดังนั้นถ้าเราไม่ตรวจเช็คในเรื่องนี้ให้ดี อาจได้รับผลข้างเคียงจากยาได้

แหล่งที่มาของข้อมูล

  • Shruthi Harish Bindiganavile, MBBS, MS. Ethambutol Optic Neuropathy. American Academy of Ophthalmology. สืบค้นจาก : https://eyewiki.aao.org/Ethambutol_Optic_Neuropathy
  • สาระน่ารู้จากหมอตา ตอน Ethambutol optic neuropathy