ในปัจจุบัน เราจะเห็นผลิตภัณฑ์ต่างๆไม่ว่าจะเป็นยา หรือ อาหารเสริมในรูปแบบแคปซูล ที่ดูภายนอกอาจจะมีรูปร่างลักษณะคล้ายๆกัน แต่จริงๆแล้วแคปซูลมีหลายชนิด แต่ละชนิดก็ทำหน้าที่แตกต่างกัน สารบางชนิดที่ไม่ทนกรด เช่น probiotic, glutathione อาจจะต้องใช้แคปซูลชนิดพิเศษกว่าแคปซูลทั่วไป เพื่อป้องกันไม่ให้สารถูกทำลาย
แคปซูลประกอบไปด้วย 2 ส่วน คือส่วนของตัวยา และเปลือกหรือปลอกแคปซูลที่ใช้บรรจุยา ซึ่งเปลือก หรือปลอกแคปซูลนั้นส่วนใหญ่แล้วทำมาจากเจลาตินและน้ำ โดยวิธีการผลิตนั้นทำโดยการแปรรูปคอลลาเจนที่มีอยู่ในผิวหนังและกระดูกสัตว์ เช่น วัว หมู โดยเปลือกนี้จะสามารถละลายได้ที่อุณหภูมิของร่างกายของเรา แคปซูลยาแบ่งออกได้เป็น 2 ชนิด คือ ชนิดนิ่มและชนิดแข็ง ทั้งสองชนิดนี้มีความแตกต่างกันที่วิธีผลิต
Hard Gelatin Capsules (แคปซูลชนิดเปลือกแข็ง)
ข้อดี
- บรรจุตัวยาที่ไม่ใช่ของเหลว เช่น ผงยา ผงแกรนูล หรือยาเม็ดเล็ก ๆ (pellets)
- อุณหภูมิสูงสุดของยาที่สามารถบรรจุได้ โดยไม่ทำให้เปลือกแคปซูลเสียสภาพอยู่ที่ 70 องศาเซลเซียส
- สามารถแกะแคปซูลเพื่อละลายยาได้ (ในกรณีที่ไม่ใช่เทคนิคพิเศษ)
ข้อเสีย
- ส่วนมากทำมาจากเจลาติน น้ำ และสี การแปรรูปคอลลาเจนที่มีอยู่ในผิวหนัง และกระดูกสัตว์ เช่น วัว หมู เปลือก
- ย่อยยาก ท้องอืด
- ไม่เหมาะกับคนที่ทานมังสวิรัติ หรือ คนอิสลาม
- เนื่องจากสารสร้างความยืดหยุ่น(plasticizer) ของแคปซูลเจลาตินชนิดเปลือกแข็งเป็นน้ำ ทำให้เมื่ออยู่ในที่ แห้งเปลือกแคปซูลจะเปราะง่าย
- เนื่องจากเชื้อราและแบคทีเรีย สามารถเจริญเติบโตบนเจลาตินได้ จึงต้องมีการใส่กันเสียลงไป เพื่อความคงสภาพของเปลือกแคปซูล สารกันเสียที่ใช้ได้แก่ โปแตสเซียมซอร์เบต เมทิลไฮดรอกซีเบนโซเอต เป็นต้น
Soft gelatin capsule แคปซูลชนิดเปลือกนิ่ม
ข้อดี
- ยาในรูปแบบแคปซูลนิ่มมีรูปร่างสวยงาม สามารถแต่งสีให้สวยงามทำให้ผู้ป่วยจดจำลักษณะของยาจากสีได้
- สามารถกลบกลิ่นรสของตัวยาได้ดี ขนาดรับประทานมีความสม่ำเสมอ
- มักใช้บรรจุยาหรือผลิตภัณฑ์เสริมอาหารที่เป็นของเหลว เช่น วิตามินเอ วิตามินอี น้ำมันปลา เป็นต้น
- หากแต่งสีเปลือกแคปซูลให้ทึบแสงก็จะช่วยให้ยามีความคงตัวดีไม่สลายตัวจากแสงแดดหรือความชื้นได้ง่าย
- เวลาผลิตจะผลิตเปลือกและบรรจุยาไปพร้อมกัน ทำให้ได้เปลือกแคปซูลที่เชื่อมกันแน่นสนิทไม่สามารถดึงออกจากกันได้ เหมาะกับตัวยาไวต่ออากาศและแสงอย่างมาก เช่น พวกน้ำมันตับปลาและวิตามินต่าง ๆ
ข้อเสีย
- แปรรูปมาจากคอลลาเจนที่มีอยู่ในผิวหนังและกระดูกสัตว์ เช่น วัว หมู ทำให้มีข้อจำกัดด้านโภชนาการ เช่น คนบางกลุ่มไม่สามารถรับประทานเจลาตินที่เตรียมจากหนังหมูได้ หรือ คนที่รับประทานมังสวิรัติ เป็นต้น
- ยารูปแบบนี้ไวต่อความชื้น ละลายน้ำง่าย ทำให้ผลิตยาก พบว่าในสภาพความชื้นต่ำ แคปซูลจะสูญเสียความชื้นทำให้เปลือกแคปซูลเปราะแตกหักได้ แต่ในสภาพความชื้นสูงแคปซูลจะดูดซับความชื้นมีผลทำให้เปลือกแคปซูลอ่อนตัวลง
- นอกจากนี้แคปซูลชนิดนิ่มยังไม่เหมาะกับยาบางชนิด เช่น ยาที่ชื้นเหลวได้ง่าย เปลือกแคปซูลจะสูญเสียความชื้นให้กับตัวยา ทำให้เปลือกแคปซูลเปราะแตกหักได้ ในขณะที่ตัวยาที่สูญเสียน้ำ ผลึกได้ง่าย จะปลดปล่อยน้ำผลึกออกมาและเปลือกแคปซูลก็จะดูดซับความชื้น ทำให้เปลือกแคปซูลอ่อนตัวลง
- ย่อยยาก ท้องอืด
- ไม่สามารถแกะแคปซูลออกได้
- ในแคปซูลเปลือกนิ่มจะมีการใส่สารเคมี สารสังเคราะห์ต่างๆเป็นส่วนประกอบ เช่น กลีเซอรอล ซอร์บิทอล เพื่อสร้างความยืนหยุ่น Chelating agents เพื่อป้องกันการเกิดปฏิกิริยาของโลหะหนัก กับ ส่วนประกอบอื่นๆในตำรับ สารทึบแสง (Opacifiers) เช่น Titanium dioxide ช่วยป้องกันการเสื่อมสลายของสารที่ ไม่ทนต่อแสง สารแต่งสี(Coloring agents)
- เนื่องจากเชื้อราและแบคทีเรีย สามารถเจริญเติบโตบนเจลาตินได้ จึงต้องมีการใส่กันเสียลงไป เพื่อความคงสภาพของเปลือกแคปซูล สารกันเสียที่ใช้ได้แก่ โปแตสเซียมซอร์เบต เมทิลไฮดรอกซีเบนโซเอต เป็นต้น
Functional capsules (แคปซูลชนิดที่มีฟังก์ชั่น)
ข้อดี
- เพื่อให้มีการปลดปล่อยตัวยาทีละน้อยแบบต่อเนื่องยาวนานเพื่อลดความถี่และเพิ่มสะดวกในการรับประทานยามักมีคำต่อท้ายชื่อทางการค้าต่าง ๆ เช่น SR (sustained-release), XR (extended-release), MR (modified-release), PL (prolonged-release), CR (controlled-release) เป็นต้น
- แคปซูลธรรมดาที่บรรจุยาเม็ดเล็ก ๆ ที่เคลือบด้วยสารควบคุมการปลดปล่อยตัวยาอย่างช้า ๆ จะสามารถแกะแคปซูลประเภทนี้ได้ แต่ห้ามบดเม็ดยาเล็ก ๆ (pellets) ข้างใน เพราะจะทำให้ได้รับยาขนาดสูงจนเกิดพิษได้
ข้อเสีย
- แคปซูลประเภทที่ควบคุมการปลดปล่อยโดยการเคลือบสารบนเปลือกแคปซูลจะไม่สามารถแกะเปลือกแคปซูลประเภทนี้ได้ เช่น DilantinKapseal® เนื่องจากสูญเสียการควบคุมการปลดปล่อยตัวยา
Plant caps
ข้อดี
- ผลิตจาก “พลูลูแลน(pullulan)” เป็นมิวโคโพลีแซ็กคาไรด์ที่ละลายน้ำได้ ผลิตโดยการหมักมันสำปะหลัง
- พูลลูแลน สามารถรับประทานได้โดยมีคุณสมบัติปลอดสารพิษไม่ก่อกลายพันธุ์
- ผงพูลลูแลนแห้งมีสีขาวและไม่ดูดความชื้น มีโครงสร้างยืดหยุ่น ทนต่อความร้อน, การเปลี่ยนแปลงค่า pH และ ไอออนของโลหะ
- กลืนง่าย ไม่มีรสชาติและกลิ่น ทำให้ทานง่าย
- ลักษณะแคปซูลสวยงาม แวววาว
- ผลิตจากพืช ปราศจากเนื้อสัตว์ เหมาะกับคนที่ทานมังสวิรัติ และคนที่มีข้อจำกัดในการทานเนื้อสัตว์ เช่น คนที่นับถือศาสนาอิสลาม
DR-caps
DESIGNED TO RELEASE WHEN YOU NEED IT.
DELAYED RELEASE
ข้อดี
- แคปซูลทำมาจากพืช (hypromellose (HPMC)) เหมาะกับคนที่ทานมังสวิรัติ และคนที่มีข้อจำกัดในการทานเนื้อสัตว์ เช่น คนที่นับถือศาสนาอิสลาม
- ทนกรด เหมาะกับผลิตภัณฑ์ที่โดนทำลายจากกรดในกระเพาะอาหาร เช่น probiotics
- ควบคุมการปลอดปล่อยสารสำคัญให้ไปแตกตัวที่ลำไส้ ในเวลาที่เหมาะสม
มีการศึกษาที่ Glasgow, UK พบว่า DRcaps® hypromellose capsules ปลดปล่อยสารสำคัญช้ากว่า gelatin-based capsule ทั่วไปถึง 45 นาที และใช้เวลาในการดูดซึมในลำไส้เพียง 20 นาที
- ปราศจากสารสังเคราะห์ในกระบวนการ filmed coat
ปกติ กระบวนการทำ filmed coat เพื่อทำให้เม็ดยามีคุณสมบัติทนกรดในกระเพาะ หรือ ทำให้เป็น Delayed release จะต้องใช้สารเคมี สารละลายต่างๆมาพ่นเคลือบเม็ดยาดังกล่าว
- ป้องกันความชื้น ทำให้คงคุณค่าของสารสำคัญ ไม่เสื่อมสภาพง่าย และมีอายุยาวนาน
- ป้องกันกลิ่น และรสชาติของสาร หรือ สมุนไพรที่มีกลิ่นแรง เช่น กระเทียม น้ำมันปลา
- ย่อยง่าย ไม่ทำให้ท้องอืด
- กลืนง่าย
Licaps
เทคโนโลยี Licaps ที่มี การบรรจุก๊าซไนโตรเจนเข้าไป เพื่อแก้ปัญหายาเสื่อมสภาพจากการทำปฏิกิริยากับออกซิเจน และการปรับ คุณสมบัติของเปลือกแคปซูล ให้มีความหนาแน่นมากยิ่งขึ้น เพื่อป้องกันความชื้นและอากาศเข้าไปทำปฏิกิริยา กับยาในแคปซูล
ข้อดี
- ทำมาจาก gelatin และ HPMC
- เปลือกแคปซูลมีความหนาแน่น เพื่อป้องกันความชื้น อากาศ และแสง เข้าไปทำปฏิกิริยา กับยาในแคปซูล
- เหมาะกับการบรรจุสารที่เป็น liquid, semi-solid, paste และ multi-particulate
- ดูดซึมง่าย ออกฤทธิ์เร็ว(fast-acting) เนื่องจากไม่ต้องผ่านกระบวนการแตกตัวและละลายก่อนเหมือนยาเม็ด (improved absorption and bioavailability over tablets)
- ประสิทธิภาพเทียบเท่ากับการทานยาน้ำ
- ได้ขนาดยาที่มีความสม่ำเสมอ แม้จะใช้ขนาดยาที่ต่ำ (Optimal dose format for low dose uniformity)
- ป้องกันการเกิดปฏิกิริยากับออกซิเจน ทำให้สารคงสภาพ ไม่ถูก oxidized ง่าย เหมาะกับสารที่ไวต่อปฏิกิริยา oxidation เช่น fish oil, lutein, vitamin C เป็นต้น
- มีความปลอดภัยสูง ไม่ใส่สาร preservatives, gluten, blinder, disintegrants, plasticizers, GMO, starch เป็นต้น
- ได้มาตรฐานรับรองการผลิตจาก cGMP
เอกสารอ้างอิง
- https://buuir.buu.ac.th/bitstream/1234567890/1814/1/2564_124.pdf
- Pullulan คืออะไร – ข่าว China Herbal Extract สารสกัดจากพืช (bkherb.com)
- ชนกเนตร ยศปัญญา, นนทพัทธ์ สาโรวาท, ฟิตรีญา ยูโซะ, วริศรา ชัยชนะทรัพย และ ชวลิต วรงศ์เกรียงไกร. แคปซูลชนิดนิ่ม (Soft gelatincapsules). https://pharm.tu.ac.th/uploads/pharm/pdf/articles/soft%20gelatin%20capsule.pdf